Język polski obfituje we frazeologizmy i idiomy z nazwami części ciała. Są one obecne w języku codziennym i bardzo często używane, dlatego warto je znać. Dzisiaj przyjrzymy się bliżej wyrażeniom ze słowem „głowa”.
Wewnątrz głowy znajduje się mózg, czyli narząd służący człowiekowi do myślenia. Być może dlatego istnieje tak wiele frazeologizmów ze słowem „głowa”, które odnoszą się właśnie do procesu myślowego.
W dzisiejszym świecie jesteśmy zabiegani, ciągle gdzieś się spieszymy i mamy mnóstwo rzeczy na głowie. To znaczy, że mamy wiele spraw do załatwienia, mnóstwo obowiązków, musimy zająć się naprawdę wieloma zadaniami. W związku z tym powinniśmy być dobrze zorganizowani i działać mądrze, logicznie, czyli z głową. Jeśli robię coś z głową, to znaczy, że nie robię tego bezmyślnie. Wręcz przeciwnie – działam racjonalnie. Jednak, jak wiemy, czas ucieka bardzo szybko i czasami bywa, że staję na głowie, ale mimo to nie jestem w stanie wykonać wszystkich zadań. „Stawać na głowie” oznacza robić wszystko, co można, aby zrealizować to, co się postanowiło. Jeśli jednak uda mi się wywiązać się ze wszystkich zobowiązań, mogę odetchnąć z ulgą i powiedzieć: „Mam to z głowy!”.
Jeśli na przykład Ewa musiała odstawić samochód do mechanika i zrobiła to, nie musi już pamiętać o tym zadaniu – ma je z głowy. W takiej sytuacji możemy też powiedzieć, że Ewa ma już spokojną głowę, czyli nie musi się już o to martwić. Jeśli jednak Ewa nie miała tego dnia czasu, żeby pojechać do mechanika i musi jeszcze o tym pamiętać, to znaczy, że ciągle ma to w głowie. Mogło się też zdarzyć, że Ewa kompletnie zapomniała o odstawieniu samochodu do mechanika, czyli wyleciało jej to z głowy.
Frazeologizmy ze słowem „głowa” wiążą się także z kreatywnością. Jeśli na przykład Marek mówi: „Anka, wpadło mi coś do głowy. Może skoczymy na kilka dni nad jezioro?”, to znaczy, że ma nowy pomysł. Możemy powiedzieć: coś wpadło mi do głowy albo coś przyszło mi do głowy. To są synonimy. Mówimy też: coś przeleciało mi przez głowę. Ten zwrot oznacza, że jakaś myśl pojawiła się na krótko, na chwilę. Niestety Ania ma teraz mnóstwo pracy i nie może sobie pozwolić na urlop. Marek o tym wie, ale zupełnie nie zwraca na to uwagi. Ania może się zdenerwować na Marka i powiedzieć mu: „Co ci strzeliło do głowy?” albo „Upadłeś na głowę?”. Oba te pytania są potoczne i zawierają w sobie dużą dawkę emocji. Oznaczają mój negatywny stosunek do pomysłu, który ktoś mi przedstawił, to znaczy chcę powiedzieć: „Co ty wymyśliłeś? To głupi pomysł!”. Ani nie mieści się w głowie, że Marek wpadł na pomysł wyjazdu w tak trudnym dla niej momencie. Nie mieści jej się to w głowie, to znaczy, nie może zrozumieć, jak to możliwe, że on zaproponował urlop, kiedy ona jest bardzo zajęta. Powinien ruszyć głową, czyli pomyśleć i nie proponować wyjazdu akurat teraz, bo przecież doskonale wie, że wolne to ostatnia rzecz, na którą Ania może sobie w tej chwili pozwolić.
Zostawmy w spokoju Marka i Anię i przeanalizujmy inny przykład: „Filipowi chodzi po głowie, żeby założyć własną firmę”. Jeśli coś „chodzi mi po głowie”, to znaczy, że zastanawiam się nad tym, myślę, czy to zrobić, czy nie. Mam pomysł, który być może zrealizuję, na razie go rozważam, analizuję jego różne aspekty. Filip nie podjął jeszcze decyzji, czy otworzy jednoosobową działalność gospodarczą, czy też zaproponuje swojemu koledze Bartkowi założenie spółki. Wreszcie zdecydował się wybrać drugie rozwiązanie. „Co dwie głowy, to nie jedna!” – pomyślał. To powiedzenie oznacza, że dwie głowy, a więc dwie osoby, mogą wygenerować więcej pomysłów, są bardziej kreatywne niż jedna. Filip wie, że sam nie zdoła się wszystkim zająć, w dwie osoby będzie łatwiej prowadzić firmę. Nasz bohater ma głowę na karku, czyli jest rozsądnym człowiekiem, realistycznie patrzącym na świat, więc najpierw zamierza ustalić wszystkie szczegóły ze swoim potencjalnym wspólnikiem, aby nie popadać w hurraoptymizm. Bartek ma głowę do interesów, to znaczy potrafi prowadzić biznes, bo ma już dobrze prosperującą działalność gospodarczą. Jeśli zgodzi się na spółkę, razem mają szansę odnieść sukces.
Przeanalizujmy teraz inną sytuację. Justyna i Mateusz zaręczyli się i planują ślub. Mateusz całkowicie stracił głowę dla swojej wybranki, to znaczy zakochał się po uszy, a więc bardzo mocno. Pytanie, czy ten związek ma szansę przetrwać? Justyna jest przeciwieństwem Mateusza: chodzi z głową w chmurach, to znaczy mało realistycznie patrzy na życie, z kolei on jest bardzo praktyczny i twardo stąpa po ziemi. Rodzice Mateusza nie lubią Justyny i odradzają synowi ślub. Każą mu pójść po rozum do głowy, czyli pomyśleć racjonalnie, logicznie, z sensem – ich zdaniem Justyna nie jest odpowiednią dziewczyną dla niego. Ale cóż, miłość jest ślepa… Jeśli Mateusz wbił sobie do głowy, czyli założył na sto procent, że Justyna jest miłością jego życia, nikt i nic nie zmusi go do zmiany zdania. Jeśli wbijamy sobie coś do głowy, robimy bardzo mocne, obsesyjne postanowienie i nic nie jest w stanie tego zmienić.
Istnieje jeszcze kilka innych ciekawych frazeologizmów ze słowem „głowa”. Czy znacie powszechnie używany zwrot „zawracać komuś głowę”? Kiedy młodsza siostra ciągle ci przeszkadza, bo czegoś od ciebie chce, a ty jesteś zajęty nauką, możesz powiedzieć „Nie zawracaj mi głowy!”. Oznacza to: „Daj mi spokój, nie męcz mnie, mam teraz inne rzeczy do zrobienia”. Jeśli jednak ta czynność zajmie ci kilka minut, może korona ci z głowy nie spadnie, jeśli spełnisz prośbę siostry? Zwrot „korona ci z głowy nie spadnie” oznacza, że twój honor i twoja duma pozostaną nienaruszone, jeśli wykonasz to, o co jesteś proszony. Możesz to zrobić, bo w żaden sposób to ci nie zaszkodzi, a komuś może pomóc.
Na koniec zostawiłam dwa zwroty związane z głową i alkoholem. Gdy mówię, że mam słabą głowę, oznacza to, że łatwo i szybko się upijam, więc nie powinnam pić dużo alkoholu. Jeśli zaś wino uderzyło mi do głowy, to znaczy, że czuję się lekko pijana – nie bardzo, ale właśnie lekko, czyli trochę.
Na dzisiaj to wszystko o frazeologizmach ze słowem „głowa”, ale z pewnością wrócimy jeszcze do nazw części ciała, gdyż jest to bardzo szeroki temat. A już za dwa tygodnie zapraszamy do wysłuchania następnego odcinka naszego podkastu!
Słownictwo:
przyjrzyjmy się – przeanalizujmy
narząd – organ
istnieć – być
odnosić się do + D. – być związanym z
zabiegany – bardzo zajęty, żyjący w ciągłym pośpiechu
bezmyślnie – nie myśląc
wręcz przeciwnie – coś zupełnie innego
wykonywać / wykonać – zrobić, zrealizować
wywiązywać się / wywiązać się ze zobowiązań – wykonać zadania, które do mnie należą, które obiecałam wykonać
odetchnąć z ulgą – poczuć spokój po okresie napięcia, nerwów
odstawić samochód do mechanika – zaprowadzić, oddać samochód do naprawy w warsztacie
wiązać się z + N. (wiążę, wiążesz) – być związanym z, dotyczyć
skoczyć – potocznie: pojechać, pójść
nie móc sobie pozwolić na + B. – tutaj: nie móc czegoś zrobić
nie zwracać uwagi na + B. – nie interesować się czymś, nie zauważać czegoś
zawierać – mieć w środku, mieć w sobie
duża dawka emocji – dużo emocji, uczuć
zostawiać / zostawić w spokoju – przestać się zajmować
rozważać / rozważyć – przemyśleć, zastanowić się nad czymś
jednoosobowa działalność gospodarcza – rodzaj firmy, której właścicielem jest jedna osoba
założenie – otwarcie
spółka – forma prowadzenia działalności gospodarczej, spółka jest osobą prawną
powiedzenie – utarty zwrot, często idiom lub frazeologizm
nie zdoła – nie będzie mógł, nie da rady
zamierzać – mieć plan, chcieć coś zrobić, planować
wspólnik – osoba, która razem z kimś prowadzi firmę
popadać / popaść w + B. – gdy w coś popadam, to znaczy, że ogarnia, zajmuje mnie to całkowicie
hurraoptymizm – nadmierny, zbyt duży optymizm
zakochać się po uszy – zakochać się bardzo mocno
przetrwać – trwać dalej, być kontynuowanym pomimo trudności, problemów
twardo stąpa po ziemi – realistycznie patrzy na życie, działa racjonalnie
odradzać / odradzić – poradzić komuś, żeby czegoś nie robił
miłość jest ślepa – kiedy kochamy, nie widzimy wad drugiej osoby ani żadnych problemów czy przeszkód
zakładać / założyć – tutaj: być zdania, że, myśleć, że
przeszkadzać / przeszkodzić – być problemem, stanąć na drodze
nie męcz mnie – daj mi spokój
duma – duża pewność siebie, nieskromność
nienaruszony – cały, kompletny
szkodzić / zaszkodzić – mieć negatywny wpływ
upijać się / upić się – wypić za dużo alkoholu, który oddziałuje na mój stan psychiczny i zmienia moje zachowanie tak, że zachowuję się głupio, nienormalnie
